جلگه چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

یکی از تقسیم‌بندی‌های جغرافیایی برای مناطق مختلف زمین، جلگه هستند. در یک تعریف جلگه شامل زمینی هموار است که به دلیل ته‌نشینی رسوبات رودخانه‌ها و انشعابات آن‌ها به وجود آمده است. از ویژگی‌های جلگه‌ها، مناسب بودن خاک آنها برای کشاورزی است. درباره چیستی جلگه‌ها و نحوه شکل‌گیری آنها سوالاتی وجود دارد که در این مقاله از ویکی زندگی به آنها خواهیم پرداخت.

جلگه منطقه‌ای گسترده و هموار است که غالبا بلندای کمی داشته و زمیین مرتفع زیادی در آن وجود ندارد. این مناطق جغرافیایی در ارتفاع پایینی از سطح زمین‌های اطرافش قرار گرفته و معمولا در امتداد زمین‌های هموار داخلی یا سواحل یافت می‌شوند. جلگه در کلیه قاره‌ها وجود داشته و بیش از یک سوم مساحت کل جهان، جلگه است.

نحوه تشکیل جلگه ‌ها

جلگه‌ها به روش‌های مستقیم یا غیرمستقیم محصول فرسایش هستند. با فرسایش کوه‌ها و تپه‌ها، جاذبه و جریان آب و یخ، رسوبات را به سمت سرازیری می‌کشاند، لایه‌ها روی هم ته‌نشین شده و جلگه‌ها را تشکیل می‌دهند. جریان آب رودخانه‌ها با فرسایش سنگ و خاک‌های مسیر خود، زمین‌هایی که از آن عبور می‌کنند را صاف و هموار می‌کنند. این رسوبات وارد آب رودخانه‌ها شده و با گذشت زمان به صورت لایه‌لایه بر روی هم انباشته می‌شوند و جلگه‌های آبرفتی را تشکیل می‌دهند.

رودخانه‌ها در نهایت رسوبات خود را به اقیانوس‌ منتقل می‌کنند. این رسوبات به محض ادغام با آب دریا آرام‌آرام انباشته می‌شوند و با انباشته‌شدن مداوم این لایه‌ها بر روی هم، ارتفاع این منطقه از سطح دریا بیشتر و بیشتر می‌شود. در نتیجه رسوبات به همراه رواناب، تپه‌ها و کوه‌ها، جلگه‌های ساحلی را به وجود می‌آورند

فرق دلتا و جلگه‌

اساسی‌ترین فرق میان جلگه و دلتا در شکل ظاهری آن‌ها است. محل تشکیل دلتا، در دهانه رودخانه‌ها و دریا‌ها بوده و به همین دلیل، ظاهر آنها مثلثی است. این نام را یونانی‌ها به دلیل شکل مثلث‌مانند و شباهت آن به حرف دلتا در الفبای یونانی داده بودند. ارتفاع دلتا از سطح زمین‌های اطراف بیشتر و ارتفاع جلگه غالبا از سطح زمین‌های اطراف کمتر است. فرق بعدی این است که جلگه از انباشته‌شدن آبرفت رودها در مسیر حرکت خود به وجود می‌آید، ولی دلتا از انباشته‌شدن آبرفت‌ها در دهانه رودها و دریاها ایجاد می‌شود.

چرا جلگه‌ مهم است؟

برای اینکه پی به اهمیت جلگه ببریم، باید موارد مختلفی از منافع آن را ذکر کنیم که تعدادی از آنها از این قرارند:

۱. کشت و زرع

اراضی جلگه‌ای در بخش کشاورزی از اهمیتی ویژه برخوردار هستند. رسوبات تشکیل‌دهنده انواع مختلف اراضی جلگه‌ای بطور چشمگیری به افزایش حاصلخیزی خاک کمک کرده و در نتیجه با افزایش رشد محصولات زراعی و مراتع، چراگاه مناسبی برای دام‌ها فراهم می‌‌آورند.

۲. محل سکونت

جمعیت انسان‌ها و اکثر سکونتگاه‌ها معمولاً در نواحی جلگه‌ای متمرکز است. دلیل این امر آن است که بیشتر شهرها روی زمین‌های تقریباً مسطح روی جلگه‌ها واقع می‌شوند. زمین کنار رودخانه می‌تواند از اهمیت اقتصادی فراوان برخوردار باشد. این نوع زمین‌ها که توسط رودخانه‌ها پیموده می‌شوند، آبیاری مزارع را بسیار ساده‌تر از سایر اراضی مورد استفاده در کشاورزی می‌کنند.

۳. جمعیت متمرکز

زمین‌های جلگه‌ای مانند دشت‌های آبرفتی به سبب مزایایی که نسبت به دشت‌های سیلاب دره دارند، تمرکز جمعیت را به سمت خود می‌کشاند. این زمین‌ها معمولاً در معرض سیل سالانه یا دوره ای قرار داشته و دامنه‌ تپه‌ها برای کشت و زرع بیش از حد شیب‌دار و صخره‌ای هستند.

۴. ورزش

از آنجا که جلگه‌ها زمینی مسطح و هموار برای ورزش و سایر فعالیت‌های تفریحی را فراهم می‌کنند، برای فعالیت‌های ورزشی بسیار مناسب هستند.

۵. مسیر ارتباطی مناسب

دشت‌ها مسیرهای ارتباطی خوبی مثل راه‌آهن، جاده، فرودگاه و … هستند.

۶. منابع معدنی

دشت‌ها منابع مناسب و طبیعی از ذغال سنگ، قلع و نفت هستند.

جلگه‌های مشهور ایران

مناطق جلگه‌ای در ایران در نواحی شمالی و جنوبی کشور، در حاشیه دریاچه مازندران، خلیج فارس و برخی از رودهای مهم داخلی شکل گرفته‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به جلگه خوزستان ، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز، جلگه گرگان، جلگه پاسارگاد (شهرستان پاسارگاد) و جلگه هلیل‌آباد اشاره کرد. نمونه‌های دیگری از جلگه‌های کشور ایران عبارت هستند از:

. جلگه ماژان

. جلگه موسی‌آباد

. جلگه چاه هاشم

. جلگه ماروسک

. جلگه شبانکاره

. جلگه سیرجان

. جلگه زوزن

جلگه‌ های مهم در جهان

در جهان جلگه های پهناور و مهمی وجود دارد که در سرتاسر دنیا پراکنده شده‌اند، تعدادی از این جلگه‌ها عبارتند از:

۱. جلگه سند و گنگ در هندوستان

این جلگه در جنوب رشته کوه‌های هیمالیا قرار گرفته و از کوه‌های سلیمان تا گارگو و تپه‌های لوشایی امتداد دارد و پهنای آن ۱۰۰ تا ۳۰۰ مایل است. این دشت مسطح و آبرفتی، خاکی عمیق و حاصلخیز دارد و  از پرجمعیت‌ترین مناطق جهان به شمار می‌رود.

۲. جلگه لیانوس (در آمریکای جنوبی)

این ناحیه در فصول خشک، بیابانی است؛ اما در فصل باران سرسبز و حاصلخیز می‌شود.

۳. جلگه لومباردی

این منطقه از حاصلخیزترین نواحی موجود در کشور ایتالیا اشت که توسط رودخانه Po آبیاری می‌شود. در این اراضی این جلگه، ذرت و درخت توت که روی آن‌ها کرم ابریشم پرورش می‌یابد، رشد می‌کند.

۴. جلگه پامپاس (آمریکای جنوبی)

جلگه‌ وسیع، بدون درخت و پوشیده از چمن اطراف رودخانه لاپلاتا از وسیع‌ترین مراتع موجود در جهان است.

۵. استپ‌

مناطق استپ،‌ جلگه‌های بدون درخت واقع در روسیه هستند که از حاشیه دریای مازندران به سمت شرق امتداد یافته‌اند. این نواحی در تابستان بسیار خشک و در زمستان بسیار سرد و بی‌باران هستند.

با فرسایش کوه‌ها و تپه‌ها، نیروی جاذبه و جریان آب و یخ (رود و برف روی کوه)، رسوبات را به سمت سرازیری کشانده، این لایه‌ها روی هم ته‌نشین شده و جلگه‌ها را تشکیل می‌دهند.

از معروف‌ترین جلگه‌های ایران می‌توان جلگه خوزستان، جلگه مازندران، جلگه کرمانشاه، جلگه اصفهان، جلگه شیراز و جلگه گرگان را نام برد.

کلام آخر

جلگه‌ها توسط آبرفت رودها پدید می‌آیند. رودها در دامنه کوه‌ها سرازیر شده و سنگ و صخره‌های آن‌ها را فرسایش می‌دهند؛ سپس مواد فرسایش‌یافته را با جریان خود همراه ساخته و در اطراف به شکل لایه‌لایه انباشت می‌کنند و به این ترتیب جلگه‌ها را پدید می‌آورند. جلگه‌ها خاک بسیار حاصلخیزی دارند و برای کشاورزی و متمرکزشدن جمعیت انسانی و سکونت بسیار حائز اهمیت هستند.